Jajka zdobione były jeszcze przed erą chrześcijaństwa na różnych terenach między innymi w Chinach, Persji czy Egipcie. Pisanki znaleziono też w rzymsko-germańskim sarkofagu z IV wieku przed naszą erą. W Polsce najstarsza, zachowana pisanka pochodzi z X wieku i wykonana jest techniką batikową. Naukowcy odnaleźli ją podczas wykopalisk archeologicznych w Opolu, w obrębie domu, którego mieszkańcy złożyli ją najprawdopodobniej jako ofiarę wotywną.
Sztuka dekorowania jajek rozwinięta była wcześniej zapewne na całym terenie naszego kraju. Dziś przetrwała ona przede wszystkim w regionach położonych w Polsce wschodniej i środkowej, a także na Śląsku Opolskim. Pisankarstwo jest na tych terenach jeszcze dość popularne, choć kobiety współcześnie robią mniej pisanek niż ich poprzedniczki. Warto, zatem skłonić się ku tradycji i powrócić do twórczych zwyczajów zanim zdecydujemy się kupić gotowe pisanki.
Jakie ma znaczenie?
Własnoręcznie przyozdobione jajka mogą stać się wspaniałym i wartościowym prezentem dla przyjaciół i rodziny. Zwyczaj obdarowywania pisankami miał swój największy rozkwit w drugiej połowie XIX wieku, kiedy też swój renesans przeżywała sama sztuka ludowa. Kobiety obdarowywały pisankami swoje dzieci i chrześniaków, panny dawały je wybranym kawalerom, a najlepsza pisankarka przygotowywała pisanki dla księdza. Liczba kolorowych jajek przeznaczonych na prezent była różna. W okolicach Radomia zdarzało się, że dziewczęta dawały swoim kawalerom kilkadziesiąt, a nawet dwie kopy pisanek. Chłopcy wykorzystywali zaś podarki do różnych zabaw. Taką tradycyjną grą było toczenie i zbijanie pisanek.
Polecamy: Kolorowe jajka na stół
Wielkanocnym jajkom przypisywano szczególne znaczenie jako symbol życia. W północno-wschodniej Polsce np. istniał zwyczaj wkładania jaj pod próg stajni przed pierwszym wypędzeniem zwierząt na pastwisko lub też zakopywania ich w ziemi na polu. Jeszcze większą moc miała mieć poświęcona pisanka. Zdaniem wielu święcone jajko miało pozostać nie zepsute przez cały rok i można je było podać choremu jako cudowne lekarstwo.
Jak ją wykonać?
Pisanki wykonujemy albo z całych jaj, albo z wydmuszek. Najłatwiej jednak zrobić je z jaj na twardo, wtedy nie musimy bać się o przypadkowe stłuczenie. Ważne jest umiejętne przygotowanie jajek. W tym celu wkładamy je ostrożnie do naczynia i zalewamy zimną wodą tak, aby każde było całkowicie przykryte. Po czym gotujemy na wolnym ogniu, powoli doprowadzając wodę do wrzenia. Takie postępowanie zapobiegnie pękaniu skorupek. Po piętnastu minutach gotowania jajka studzimy i dokładnie suszymy przed dalszą obróbką.
Trudniejsze zadanie czeka nas z wydmuszkami, ale te w zamian, możemy przechowywać nawet latami. Najłatwiej dają się „wydmuchać” jajka dwutygodniowe. Otwory robimy grubą igłą, a po wydmuchaniu skorupkę napełniamy zimną wodą i wydmuchujemy ponownie zawartość tak, aby oczyścić jajko z resztek białka i żółtka. Później należy odstawić jajko na kilka dni, żeby jego wnętrze całkowicie wyschło. Po takim przygotowaniu możemy przystąpić do barwienia.
Jaki barwnik?
Na rynku dostępne są różne barwniki chemiczne, które wyparły te naturalne. Warto jednak poeksperymentować z naturą i spróbować uzyskać naturalne farby z różnych roślin. Może to nam przynieść dużo satysfakcji.
Kolor czarny otrzymamy, gdy użyjemy kory dębowej lub olchowej, zmieszanej z opiłkami żelaza. Pędy młodego żyta zabarwią zaś jajka na jasną, wiosenną zieleń. A łupiny cebuli pozwolą na uzyskanie całej palety brązów, od złotawej żółci po brunatną czerwień.
Jakie są tradycyjne techniki?
Na terenie naszego kraju popularnych jest kilka tradycyjnych technik zdobienia jajek wielkanocnych. Najstarszą jednak i najpowszechniejszą jest technika batikowa. Dominuje ona w regionach wschodnich, a także w okolicach Radomia i Opoczna. Na wydmuszkę lub ugotowane jajko nakłada się roztopiony pszczeli wosk za pomocą specjalnego, skręconego z blaszki lejka, główki szpilki lub cienkiego gwoździka. Lejek zostawia po sobie ciągłą, stosunkowo cienką linię, natomiast szpilka daje krótkie kreski, o kształcie rozciągniętej kropli lub przecinka. Po narysowaniu woskowego wzorku, jajka zanurza się w zimnym barwniku. Po zabarwieniu wosk jest ściągany. (W tym celu najlepiej jajko podgrzać nad płomieniem świeczki.)
Nowszą, lecz coraz powszechniej stosowaną jest technika robienia kraszanek, czyli pisanek, których wzory wyskrobywane są za pomocą ostrego narzędzia (noża, igły). Jajko jednak wcześniej trzeba w całości ufarbować. Metoda ta została doprowadzona do perfekcji na Śląsku Opolskim, gdzie jest teraz najpopularniejszą formą zdobienia pisanek.
Skąd brać pomysły na oryginalne wzory?
Oprócz tradycyjnych metod, które znamy z całego terenu Polski po inspiracje w dekorowaniu wielkanocnych jajek możemy sięgnąć do innych narodowości. Jedną z takich propozycji jest metoda „quilling”, która wywodzi się od techniki jubilerskiej polegającej na zwijaniu cienkich płatków złota lub srebra. Wzorując się na mistrzach jubilerskich pisankarki zwijają drobne paski kolorowego papieru i kształtując różne wzory, przyklejają je na czyste lub ufarbowane jajko. Imponująco wygląda np. kolorowa wiosenna łąka z mnóstwem barwnych kwiatów i kicającym zajączkiem. Metoda ta jest obecnie najbardziej popularna w Anglii, Francji i Stanach Zjednoczonych. Staje się też coraz bardziej popularna w zdobnictwie kart okolicznościowych.
Dla dzieci i tych, co nie do końca wierzą w swoje artystyczne możliwości proponuję ozdabianie jajek gotowymi świątecznymi wycinankami, które w równie imponujący sposób ozdobią nasze wielkanocne koszyczki. Ważna jest przecież sama pamięć i chęć kultywowania tradycji.